گاهی برای شناختن آن بخش‌های ناپیدای واکنش‌هایمان، باید لحظه‌ای درنگ کنیم. مثلا وقتی کسی از ما انتقاد می‌کند و ناگهان موجی از شرم یا خشم بالا می‌آید، آیا واقعا آنچه باعث واکنش ما شده، فقط همان جمله‌ی طرف مقابل بوده؟ یا زخمی قدیمی را لمس کرده است؟

مثال روشن‌اش داستان فرزاد است. مردی که در بحث با شریک عاطفی‌اش، بی‌اختیار صدایش بالا می‌رود و می‌گوید: «تو هم مثل بقیه‌ای! هیچ‌وقت نمی‌فهمی من چی می‌خوام!» خودش هم بعدش پشیمان می‌شود. اما نمی‌داند چرا کنترل از دستش در رفت. وقتی کمی عمیق‌تر به خودش نگاه می‌کند، یادش می‌آید که در کودکی، هر بار که چیزی می‌خواست، مادرش یا بی‌توجه بود یا می‌گفت: «الان وقت این حرف‌ها نیست.» حالا همان خشم کودک نادیده گرفته‌شده، از لایه‌های ناخودآگاه، راه خودش را باز کرده و خودش را نشان داده است.

در واقع، بخش زیادی از احساسات ما در لحظه، حاصل واکنش‌های به‌جا‌مانده از گذشته‌اند. به همین دلیل است که گاهی بزرگسال‌های ما چیزی می‌گویند، اما کودکِ درون‌مان چیز دیگری احساس می‌کند. این همان دوگانگی است که خیلی‌ها تجربه‌اش کرده‌اند: «می‌دونم نباید ناراحت باشم، ولی هستم.»

نظریه دلبستگی کمک می‌کند این تجربه‌ها را بهتر بشناسیم. جان بالبی، بنیان‌گذار این نظریه، معتقد بود که ما در کودکی، نه‌تنها به غذا و مراقبت نیاز داریم، بلکه به پیوند عاطفی ایمن نیز نیازمندیم. اگر این پیوند فراهم نباشد یا ناپایدار باشد، کودک الگویی از «دیگری غیرقابل اعتماد» یا «خود نالایق» را در ذهن می‌سازد. همین الگوها در روابط بزرگ‌سالی، خود را به‌شکل ترس از صمیمیت، وابستگی شدید یا اجتناب از رابطه نشان می‌دهند.