درک روابط زوجین به‌مثابه یک سیستم غیرخطی
درک روابط زوجین به‌مثابه یک سیستم غیرخطی
چه چیزی باعث می‌شود رابطه با شریک زندگی، گاهی آرام و گاهی طوفانی باشد؟
شاید برای شما هم پیش آمده باشد که یک گفتگوی ساده با همسرتان، ناگهان تبدیل به یک بحث شدید می‌شود؛ بدون اینکه دلیل مشخصی در لحظه به ذهن‌تان برسد. مثلا علی بعد از یک روز کاری خسته‌کننده وارد خانه می‌شود، مریم که تمام روز منتظر فرصتی برای صحبت بوده، شروع به حرف زدن می‌کند، اما علی فقط با تکان دادن سر جواب می‌دهد. مریم ناامید می‌شود، لحنش تندتر می‌شود و علی هم که گیج شده و عقب‌نشینی می‌کند. حالا هردو ناراحت‌اند و نمی‌دانند چه شد که اینطور شد!
در نگاه معمول، شاید این فقط یک سوءتفاهم باشد، اما اگر دقیق‌تر نگاه کنیم، این موقعیت چیزی شبیه به یک سیستم پویا است؛ جایی که هر حرکت یکی، واکنش دیگری را برمی‌انگیزد، و این زنجیره ادامه می‌یابد. مثل دو برگ روی آب، که موج‌هایشان با هم درهم‌تنیده می‌شود، احساسات و رفتارهای ما هم در رابطه، در رفت‌وبرگشتی دائمی با شریک‌مان شکل می‌گیرند.
رابطه زوجی، سیستمی‌ست که در آن هر جزء، بر دیگر اجزا تاثیر می‌گذارد. این یعنی وقتی یکی از زوجین عصبی یا خاموش است، طرف مقابل نیز در واکنش به آن، رفتاری را نشان می‌دهد که ممکن است خود به واکنش تازه‌ای منجر شود. و این چرخه، اگر خودآگاه نشود، می‌تواند به یک الگوی ناپایدار و خسته‌کننده تبدیل شود.
رابطه‌هایی که به‌سادگی قابل پیش‌بینی نیستند
فرض کنید یکبار علی دیر به خانه می‌آید و مریم ناراحت می‌شود، اما بار بعد، همین اتفاق منجر به خنده و شوخی میان‌شان می‌شود. چرا؟ چون شرایط زمینه‌ای فرق داشته: مثلا آن روز علی تماس گرفته، یا مریم در حال دیدن فیلم موردعلاقه‌اش بوده. اینجا همان جایی‌ست که غیرخطی بودن رابطه خودش را نشان می‌دهد. یعنی نتیجه‌ی یک اتفاق، بسته به زمینه، حال‌و‌هوا، و تجربیات قبلی، می‌تواند کاملا متفاوت باشد.
در سیستم‌های غیرخطی، تغییرات کوچک ممکن است به نتایج بزرگی منجر شود. مثلا یک نگاه سرد می‌تواند مثل جرقه‌ای، ناراحتی‌های گذشته را شعله‌ور کند. یا برعکس، یک جمله‌ی آرام و همدلانه، می‌تواند تنش را بخواباند.
آیا تا به حال تجربه کرده‌اید که فقط با یک جمله کوتاه، فضای رابطه‌تان کاملا عوض شود؟
این ویژگی سیستم‌های پیچیده است؛ آن‌ها ساده کار نمی‌کنند. واکنش‌های انسانی در رابطه نیز همیشه از یک منطق ثابت پیروی نمی‌کنند. چیزی که در یک موقعیت جواب می‌دهد، ممکن است در موقعیتی دیگر برعکس عمل کند. پس وقتی با شریک‌تان دچار سوءتفاهم می‌شوید، شاید بهتر باشد به جای دنبال کردن «دلیل»ها، به «الگو»ها دقت کنید.
الگوهایی که در رابطه شکل می‌گیرند، به‌مرور زمان تثبیت می‌شوند. مثلا یکی همیشه عقب‌نشینی می‌کند و دیگری تهاجمی می‌شود. این الگوها اگر شناخته نشوند، می‌توانند به‌تدریج رابطه را وارد چرخه‌ای فرسایشی کنند. شناخت و بازبینی این الگوها، اولین قدم برای ایجاد تغییر واقعی‌ست.
هر رابطه‌ای منحصر‌به‌فرد است، حتی با الگوهای مشابه
گاهی زوج‌ها با دیدن رفتارهای تکراری، فکر می‌کنند که راه‌حل هم باید تکراری باشد. اما در یک سیستم پویا، هیچ راه‌حلی همیشه درست نیست. مریم ممکن است فکر کند که اگر از علی فاصله بگیرد، او متوجه ناراحتی‌اش می‌شود. ولی این استراتژی همیشه جواب نمی‌دهد، چون علی ممکن است این بار آن را به‌عنوان بی‌تفاوتی تعبیر کند.
همین موضوع رابطه را پیچیده می‌کند. در واقع، سیستم رابطه همیشه در حال تغییر است؛ زیرا خودِ آدم‌ها نیز دائما در حال تغییرند. خلق‌وخو، موقعیت‌های روزمره، خاطرات تازه، همه این‌ها بر واکنش‌ها تأثیر می‌گذارند. این یعنی شما و شریک‌تان هر روز نسخه‌ی جدیدی از خود را به رابطه می‌آورید.
آیا تا به حال فکر کرده‌اید که چرا با وجود محبت زیاد، گاهی شریک‌تان دچار سوءتفاهم می‌شود؟ شاید چون در آن لحظه، الگوی ارتباطی بین‌تان با حال‌و‌هوای فعلی‌تان هم‌راستا نبوده است. وقتی رابطه را به‌عنوان یک سیستم غیرخطی در نظر بگیرید، دیگر خودتان یا دیگری را مقصر نمی‌دانید؛ بلکه به دنبال هماهنگی دوباره با شرایط تازه می‌گردید.
درک این سیستم‌های پیچیده، به شما کمک می‌کند تا خود و دیگری را بهتر بشناسید و بفهمید که گاهی، برای تغییر نتیجه، فقط کافی‌ست یک گام متفاوت بردارید. شاید این بار، به جای عقب‌نشینی، یک لحظه مکث کنید و از شریک‌تان بپرسید: «الان چه چیزی در دلت سنگینی می‌کنه؟»
اثر پروانه‌ای در رابطه: از لحظه‌های کوچک تا تغییرات بزرگ
شاید شنیده باشید که در سیستم‌های پیچیده، بال زدن یک پروانه در نقطه‌ای از جهان، می‌تواند باعث ایجاد طوفانی در نقطه‌ای دیگر شود. در روابط انسانی هم چیزی شبیه به همین پدیده اتفاق می‌افتد. مثلا وقتی علی با مهربانی در را برای مریم باز می‌کند، شاید به نظر ساده بیاید، اما همین رفتار می‌تواند فضایی برای گفتگوی آرام فراهم کند و از بروز یک دلخوری جلوگیری کند.
در روابط نزدیک، رفتارهای کوچک از طرف یکی از زوجین، ممکن است تاثیر زیادی بر فضای رابطه بگذارد. این تأثیرات گاهی غیرمنتظره‌اند؛ مثلا وقتی یکی از شما تصمیم می‌گیرد سکوت نکند و به آرامی احساسش را بیان کند، طرف مقابل هم ممکن است به‌جای واکنش دفاعی، با همدلی پاسخ دهد. اینجاست که چرخه قدیمی متوقف می‌شود و جای خودش را به تجربه‌ای تازه می‌دهد.
رابطه شبیه به یک اکوسیستم زنده است. اگر یک جزء تغییر کند، بقیه اجزا هم ناگزیر به واکنش‌اند. به همین دلیل، گاهی تغییر در یک رفتار کوچک، می‌تواند زنجیره‌ای از تغییرات بزرگ را در پی داشته باشد. اما نکته مهم اینجاست: شما نمی‌توانید پیش‌بینی کنید که کدام رفتار دقیقاً چه نتیجه‌ای می‌دهد. فقط می‌توانید با دقت و مهربانی، فضا را برای واکنش متفاوت باز نگه دارید.
تا حالا شده فقط با گفتن «می‌فهممت» به جای «چرا این‌قدر حساس شدی؟»، جهت مکالمه عوض شود؟ این همان جادوی غیرخطی بودن رابطه است؛ یعنی رابطه از مسیرهای تازه‌ای که قبلاً وجود نداشته‌اند، عبور می‌کند.
وقتی گذشته، ناخودآگاه در رابطه زنده می‌شود
مریم همیشه وقتی علی از بحث فاصله می‌گیرد، حس طرد شدن می‌کند. شاید او در کودکی از پدرش همین نوع کناره‌گیری را تجربه کرده باشد. علی هم وقتی مریم ناراحت می‌شود، به سرعت احساس شکست و بی‌کفایتی می‌کند؛ چون در گذشته، بارها مورد انتقاد قرار گرفته. این تجربه‌های گذشته، ناخودآگاه به رابطه اکنون نفوذ می‌کنند.
سیستم غیرخطی روابط، گذشته را بازسازی می‌کند، اما نه به‌صورت مستقیم. بلکه در موقعیت‌هایی که مشابه گذشته‌اند، ذهن ما به شکل خودکار واکنش‌هایی را فعال می‌کند. این واکنش‌ها شاید از بیرون عجیب یا افراطی به نظر برسند، اما از درون، بازتاب تجربه‌هایی‌اند که در حافظه‌ی عاطفی ما حک شده‌اند.
وقتی شما یا شریک‌تان به چیزی بیش از حد واکنش نشان می‌دهید، یا سکوت‌های طولانی شکل می‌گیرد، شاید دلیلش فقط اتفاق اکنون نباشد؛ بلکه زخمی از گذشته در حال سخن گفتن است. این بخش از رابطه، اگر دیده و فهمیده شود، می‌تواند فرصتی برای ترمیم نیز باشد. اما اگر نادیده گرفته شود، الگوهای فرسایشی را تقویت می‌کند.
رابطه‌ی زوجین، جایی‌ست که گذشته با حال روبه‌رو می‌شود. شناخت این برخورد، به شما کمک می‌کند بفهمید که بسیاری از ناراحتی‌ها، در واقع به خود رابطه ربط ندارند، بلکه بازتاب نیازهای پاسخ‌نداده‌ای هستند که هنوز زنده‌اند.
رابطه‌ای که هم زنده است، هم تغییرپذیر
رابطه‌ای که در آن شما و شریک‌تان به جای قضاوت یکدیگر، به الگوهای رفتاری‌تان نگاه می‌کنید، رابطه‌ای زنده و تغییرپذیر است. این نگاه به رابطه به شما اجازه می‌دهد که خودتان را نیز بهتر بشناسید و بفهمید چه چیزی در درون‌تان نیاز به دیده شدن دارد.
اگر رابطه را یک سیستم پویا در نظر بگیریم، آن‌وقت لازم نیست همیشه دنبال جواب قطعی برای همه چیز باشید. گاهی فقط کافی‌ست فضایی برای تجربه‌های تازه باز کنید. گفتن یک جمله متفاوت، مکث به جای پاسخ فوری، یا حتی شنیدن بدون دفاع کردن، می‌تواند به‌مرور، مسیر جدیدی را بسازد.
مهم نیست چند بار الگوهای تکراری تکرار شده‌اند؛ مهم این است که شما می‌توانید با آگاهی به این الگوها، رابطه را به سمت تجربه‌های تازه ببرید. به یاد داشته باشید، شما بخشی از یک سیستم زنده هستید؛ سیستمی که با هر حرکت‌تان، شکل تازه‌ای به خود می‌گیرد.
جمع‌بندی مقاله
در این مقاله تلاش کردیم مفهوم سیستم‌های پویای غیرخطی را در روابط زوجین به زبان ساده توضیح دهیم. رابطه‌ی بین دو نفر، فقط یک خط مستقیم از علت و معلول نیست؛ بلکه پدیده‌ای زنده، پیچیده و پیش‌بینی‌ناپذیر است. رفتارهای کوچک می‌توانند نتایج بزرگی ایجاد کنند، گذشته می‌تواند در لحظه‌ی اکنون زنده شود، و هر تجربه تازه می‌تواند الگویی قدیمی را متوقف یا بازنویسی کند. اگر زوج‌ها یاد بگیرند به جای قضاوت و تقصیر، به الگوهای در حال تکرار نگاه کنند، آنگاه رابطه به یک فضای رشد، ترمیم و خلاقیت تبدیل خواهد شد.
- روابط زوجی مانند یک سیستم پویا عمل می‌کنند، نه یک مسیر خطی ساده.
- رفتارهای کوچک می‌توانند به نتایج بزرگی در فضای رابطه منجر شوند.
- الگوهای رفتاری تکرارشونده، اغلب بازتابی از تجربه‌های گذشته‌اند.
- رابطه زنده است و می‌تواند در هر لحظه، مسیر تازه‌ای به خود بگیرد.
- با آگاهی به سیستم رابطه، زوج‌ها می‌توانند فضا را برای تجربه‌های متفاوت باز کنند.
برای اندیشیدن بیشتر
آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که رفتارهای تکراری در رابطه‌تان، از کجا نشأت گرفته‌اند؟
اگر امروز فقط یک رفتار کوچک را در رابطه‌تان تغییر دهید، چه تأثیر زنجیره‌ای ممکن است داشته باشد؟
کدام تجربه‌ی تازه می‌تواند چرخه‌ای قدیمی را در رابطه‌ی شما متوقف کند؟
منبع مقاله
این مقاله از کتاب «An Intersubjective Systems Approach to Couples Therapy» انتخاب شده است.
شما می‌توانید دیدگاه خود را بصورت کاملا ناشناس و بدون درج اطلاعات شخصی خود ثبت نمایید.
حاصل جمع روبرو چند می‌شود؟